«Εργαστήριο Κονάκι»

Η Αρχαία εκδοχή

Ψηλαφώντας την πορεία του εθίμου στο χρόνο,αναπόφευκτα θα αναφερθούμε στη σχέση που έχει με τις λαμπρές διονυσιακές γιορτές που γινόταν κατά την αρχαιότητα για την υποδοχή της άνοιξης (ανθεστήρια) και που κατεξοχήν τιμώμενο πρόσωπο ήταν ο Θεός Διόνυσος,του οποίου την εύνοια επιζητούσαν οι άνθρωποι για γόνιμη γη και πλούσια σοδειά. Γνωρίζοντας ότι το διάστημα που διαδραματίζεται η ιεροτελεστία της Μπούλας συμπίπτει με τον αρχαίο μήνα Ανθεστηρίωνα (15 Φεβρουαρίου-15 Μαρτίου),το μήνα που γινόταν ο γάμος του Διόνυσου και της Βασίλινας,δεν μπορούμε να μη θυμηθούμε το τραγούδι που λέγανε οι Ναουσαίοι την παραμονή της Πρωτοχρονιάς,κρατώντας κουδούνι και τζιουμπανίκα, Το τραγούδι αυτό αφήνει έδαφος να υποθέσουμε πως ο γαμπρός είναι ο Διόνυσος,Ίσως ο Διόνυσος,που στην αρχαιότητα η προφορά του ήταν Ντιόνουσος,να ακούστηκε κάποια φορά και ως Ντγιόνουσος. Στη συνέχεια,με το πέρασμα του χρόνου,άρχισε να θυμίζει το όνομα του Ιωάννη,η γιορτή του οποίου βρίσκεται στο δωδεκαήμερο. Τότε έχασε το ντ και έμεινε Γιάνουσος και γράφτηκε Γιάννουσος,έγινε Γιανούσης,Γιανουσας κ.λ.π Αν ο συλλογισμός είναι σωστός,με το δεδόμενο ότι σε ορισμένη περίοδο ο γαμπρός της Νύφης-Μπούλας στη Νάουσα ονομάζονταν Γιανούσος ή Γιανούσης και θύμιζε περισσότερο τον Αη'Γιάννη,ίσως μπορούμε να ταυτίσουμε το Γενίτσαρο με το Διόνυσο. Όταν λοιπόν ο γαμπρός της νύφης(Μπούλας)έγινε στη Νάουσα από Διόνυσος Γιανούσος,Γίανυσος,Γιανύσης,τότε φαίνεται ότι τα παλικάρια,οι ένοπλοι συνοδοί του θεϊκού ζευγαριού,που ήταν στολισμένα με ρόδα,ροϊδάρια, δηλαδή ρογκατσάρια,ονομάστηκαν Γιανουσάρια,Γιανυσάρια,Γιανουτσούρια. Έπειτα από τον πληθυντικό προήλθε και ο νέος πληθυντικός Γενίτσαροι-Γιανίτσαροι. Ο χρόνος βέβαια που γινόταν αυτές οι μετατροπές δεν είναι γνωστός.

Η νεώτερη ιστορία.

Αν προχωρήσουμε τώρα σε νεότερη ιστορία και φτάσουμε στο 15ο και 16ο αιώνα,η οθωμανική αυτοκρατορία στρατολογούσε ακόμα και με τη βία παιδιά των υπόδουλων λαών της και δημιουργούσε τα περιβόητα τάγματα των Γενιτσάρων ή Γιανίτσαρων. Μέχρι το 1705, η προνομιούχος Νάουσα δεν είχε υποστεί αυτό το φόρο αίματος. Τότε ο Σουλτάνος έστειλε τον σιλιχτάρη των ανακτόρων Αχμέτ Τσελεμπή να κάνει το πρώτο παιδομάζωμα στην πόλη. Οι Ναουσαίοι όχι μόνο δεν παρέδωσαν τα παιδιά,αλλά σκότωσαν και τον απεσταλμένο. Ήταν τότε μέρες Αποκριάς. Το γεγονός αυτό ήταν αφορμή πολλοί Ναουσαίοι με αρχηγό τον Ζήση Καραδήμο να βγουν αντάρτες στο βουνό. Η ανταρσία αυτή του Καραδήμου,όπως φαίνεται από σουλτανικό φιρμάνι που βρέθηκε σε ιεροδικείο της Βέροιας,έληξε άδοξα. Όπως μπορούμε να εικάσουμε από επιμέρους στοιχεία του εθίμου,τα γεγονότα αυτά στάθηκαν καθοριστικά. Ο απόηχος της τρομερής καταστολής του κινήματος του Καραδήμου ανάγκασε τους νέους της πόλης την επόμενη Αποκριά να φορέσουν την αρματολίτικη τους φορεσιά με περίσκεψη. Με τον πρόσωπο,τη μάσκα,όπως έφτασε μέχρι τις μέρες μας από την αρχαιότητα,τα ασημικά που σχημάτιζαν έναν τέλειο θώρακα,τις μακριές τους πάλες και όλα τα εξαρτήματα. Τριγύρισαν χορεύοντας στα όρια της πόλης και από γειτονιά σε γειτονιά με τον τρόπο που γινόταν σε ιερές λιτανείες για να διώξουν τα κακό,μια τελετή που έμοιαζε με την περιφορά του επιταφίου της ενορίας τους. Από τότε το έθιμο συνεχίζεται αδιάλειπτα σε όλη την διάρκεια του 19ου και του 20ου αιώνα με εξαίρεση την περίοδο των πολέμων. Βέβαιο είναι πως οι Γενίτσαροι και οι Μπούλες έφτασαν στις μέρες μας με μνήμες και ιστορίες και πάντα φρέσκοι και ικανοί να εκφράσουν τους καημούς και τις ανάγκες και της δικής μας εποχής.

Η προετοιμασία του εθίμου ξεκινά πολύ πριν την Αποκριά όταν απο το Νοέμβρη κιόλας οι χορευτές ετοιμάζουν τις φορεσιές τους, η Νάουσα χτυπά σε ρυθμό καρναβαλιού. Παλιότερα το ντύσιμο κρατούσε όλο το βράδυ, ο Γενίτσαρος καθόταν στην καρέκλα(ΦΩΤΟ) και οι της οικογενείας, τον έραβαν ένα ένα όλα τα εξαρτήματα της φορεσιάς.

Ο Γενίτσαρος, ντυμένος απο το βράδυ παλιότερα και απο νωρίς το πρωί σήμερα,
είναι έτοιμος.(ΦΩΤΟ)Απο μακρυά ακούγεται ο λυπητερός ήχος του ζουρνά,(ΦΩΤΟ) καθώς συνοδεύεται απο το βαρύ χτύπο του νταουλιού, που παίζει το μάσιμο.
Πρόκειται για τον Ζαλιστό ή Προσκύνημα, μελωδία ελεύθερου ρυθμικού. Οι Γενίτσαροι κινούν τα χέρια και το στήθος ώστε να ακούγονται τα νομίσματα απο το γιλέκο.
Μόλις το μπουλούκι φτάσει σπίτι, ο Γενίτσαρος τινάζεται 2-3 φορές(ΦΩΤΟ) στο παράθυρο, βγαίνει απο την πόρτα κάνοντας το σταυρό του(ΦΩΤΟ) και αφού πάρει χέρι τους δικούς του (πηδά επι τόπου),(ΦΩΤΟ) αναχωρεί με το μπουλούκι.

Αφού ολοκληρωθεί το μάζεμα(ΦΩΤΟ) το μπουλούκι καταφθάνει στο Δημαρχείο όπου ο αρχηγός θα πάρει την άδεια του Δημάρχου (τότε Τούρκου μουντίρη), για να ξεκινήσει ο χορός. Ο αρχηγός του μπουλουκιού(ΦΩΤΟ) μαζί με τη νύφη ανεβαίνουν στο Δήμαρχο, ενώ οι υπόλοιποι ζαλίζονται κάτω, και ζητούν την άδεια του, λέει χαρακτηριστικά ο αρχηγός αποκαλυπτόμενος ....Δήμαρχε ζητώ την άδεια να χορέψει το μπουλούκι στους δρόμους και τις πλατείες της πόλης.(ΦΩΤΟ)
Μόλις παρθεί η άδεια ο σκοπός του ζουρνά αλλάζει και βγαίνουν οι πάλες για το χορό.
Το δρομολόγιο είναι καθορισμένο, είναι τα όρια της παλιάς Νάουσας.
Σε κάθε πλατεία χορεύουν μπροστά οι περίοικοι κάθε γειτονιάς.(ΦΩΤΟ)
Το δρομολόγιο συνεχίζεται ωσότου φτάσουν στα Αλώνια, όπου
βγαίνει ο Πρόσωπος,(ΦΩΤΟ) γίνεται κι ένα μικρό γλέντι εκεί, ενώ χορεύουν και παλιοί γενίτσαροι(ΦΩΤΟ) χωρίς στολή.
Το μπουλούκι τελειώνει στην κεντρική πλατεία της Νάουσας

Τις δύο αυτές μέρες το μπουλούκι γλεντά σε σπίτια χορευτών.(ΦΩΤΟ)
Τρώνε και πίνουν, ενώ η Μπούλα κερνάει τους συνοδούς του Μπουλουκιού.
Το βράδυ της Καθαράς Δευτέρας και μόλις τελειώσει ο χορός όλοι οι χορευτές περικυκλώνουν το ζουρνατζή και χτυπούν τα σπαθιά τους.(ΦΩΤΟ)
Λένε χαρακτηριστικά.....Ότι είπαμε και δεν είπαμε εδώ να μείνει.
Και του Χρόνου.......